سید محمد عزالدین حسینی زنجانی (۱۳۰۰ خورشیدی در زنجان - ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ در مشهد)، از مراجع تقلید شیعه اهل ایران بود. سید محمد حسینی زنجانی (از مراجع تقلید شیعه) فرزند وی است.

عزالدین حسینی زنجانی تحصیلات خود را در زنجان آغاز کرده و در قم و نجف پی گرفته بود. حسینی زنجانی امام جمعه شهر زنجان بود او تا پایان عمرش در مشهد اقامت داشت. سرانجام سید عزالدین حسینی زنجانی روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲در منزل شخصی خود در مشهد درگذشت و پیکرش روز ۲۶ اردیبهشت تشییع و در دارالزهد حرم علی بن موسی الرضا به خاک سپرده شد.


 

تولد و خانواده

سید محمد عزالدین حسینی زنجانی در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی (۱۳۳۷ قمری) در شهر زنجان دیده به جهان گشود.[۲] نماز جمعه زنجان در سال‌های متمادی به وسیله اجداد او اقامه می‌شد. جد اعلای زنجانی، سید محمد مجتهد سردانی از مجتهدین بنام زنجان در عصر خود بود که در طرد و دفع بابیت از زنجان نقش بسیار مهمی داشت.[۳]عبدالله میرزا (پسر فتحعلی شاه و حاکم زنجان) که شیفته و مرید سید محمد مجتهد شده بود، مسجد سید زنجان را برای اقامه نماز جمعه و جماعت به امامت وی بنا کرد. پدر او میرزا محمود حسینی زنجانی از علمای برجسته ایران و نماینده زنجان در مجلس مؤسسان بود.[۴] مادر او، دختر شیخ‌الاسلام زنجان و میرزا ابوعبدالله زنجانی (نخستین عضو ایرانی فرهنگستان دمشق و مترجم «تاریخ‌القرآن») و حبیب‌الله مجد ضیایی (نماینده زنجان در مجلس شورای ملی) دائی‌های وی بودند.[۵] پسردائی‌های پدرش سید رضا زنجانی و سید ابوالفضل زنجانی نیز از روحانیون برجسته و اعضای عالی رتبه جبهه ملی ایران بودند و پسرعمه پدرش عبدالکریم زنجانی از مبلغان اتحاد اسلام به شمار می‌رفت و سال‌ها در حرم علی بن ابی‌طالب نماز جماعت برگزار می‌کرده‌است.[۶]
آیت‌الله میرزا محمود حسینی
اجداد و فرزندان

    اجداد وی به ترتیب عبارت اند از:

سید محمد عزالدین بن سید محمود بن سید ابوالفضائل بن سید عبدالواسع بن سید محمد بن قاسم بن عزالدین محمد بن جعفر بن حسین بن عباس بن محمد بن ابراهیم بن حسن بن علی بن خلیل بن محمد بن علی بن اسماعیل بن جعفر بن محمد الفرو بن احمد بن ابوالفضل العباس بن یحیی بن یحیی بن حسین ذوالدمعه بن زید بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب

    فرزندان (به ترتیب سن): سید مهدی، سید علی، سید محمد، سیده مریم، سید عبدالحسین، سیده زهرا، سیده فاطمه، سید محمدباقر حسینی زنجانی
    لازم به اشاره است که سید عبدالحسین حسینی الموسوی مدیر کل سابق سازمان امور اداری استخدامی کشور در سال ۱۳۷۶ بر اثر سانحه رانندگی درگذشت و همچنین فرزند دیگر وی، سید علی حسینی الموسوی نیز که از مسئولین شرکت ملی گاز ایران بود در سال ۱۳۸۰ بر اثر ابتلاء سرطان درگذشت.

تحصیلات

وی نخست تحت تربیت پدرش میرزا محمود حسینی، امام جمعهٔ زنجان، مدارج علمی را طی کرد و همزمان به تحصیلات کلاسیک و فراگیری زبان فرانسه نزد میرزا مهدی خان وزیری پرداخت. او بر زبان فرانسه مسلط بود. قبل از تشکیل حوزه علمیه قم به‌وسیله عبدالکریم حائری یزدی حوزه‌های شهرهای ایران فعال بوده، حوزه علمیه زنجان موقعیت خاصی داشته است. وی دوران مقدمات، سطح و مقداری از درس خارج را در حوزه زنجان و در نزد این اساتید گذراند:[۷]

دوره ادبیات؛

    سید رضا جوقینی (جامع المقدمات)
    سید عبد الصمد غزالی (سیوطی)
    شیخ مختار لنکرانی (مغنی)
    شیخ یحیی مدرسی (مطول) دوره سطح؛
    علی رفاه (شرح لمعه)
    سید احمد مجتهدی - عموی او - (قوانین الاصول)
    حسین دین‌محمدی زنجانی (رسائل و مکاسب)
    عبدالکریم خوئینی زنجانی (کفایة الأصول) دوره فلسفه و منطق؛
    سید مجتبی موسوی انگورانی (منطق)
    میرزا محمود حسینی زنجانی (منظومه و اسفار در فلسفه) وی در دوره خارج به همراه رضا روزبه در جلسات درس پدرش، میرزا محمود حسینی زنجانی شرکت می‌کرد.[۸]

به گفته عبدالحسین حائری سید عزالدین قطعاً پیش از بلوغ مجتهد بوده است و کسانی که در آن زمان با او مباحثه می‍کردند متوجه می‌شدند که «فهم ایشان از خیلی شیوخ بالاتر است.».

مرجعیت

بنا به درخواست جمعی از مؤمنان و فضلاء حوزه در سال ۱۳۵۴ اولین رسالهٔ عملیهٔ آیت‌الله زنجانی با عنوان رساله جامع الاحکام در مشهد مقدس انتشار یافت.[۳۲] رساله‌ای که بر خلاف بسیاری از مراجع که بیشتر، تعلیقات‌شان بر کتاب «عروةالوثقی» است، تعلیقات او بر کتاب «وسیلةالنجاة» سید ابوالحسن اصفهانی است. از این جهت به رسالهٔ عملیهٔ سید روح‌الله خمینی که تعلیقات بر «تحریرالوسیله» است، شباهت دارد.[۳۳]

پس از رحلت حضرت آیت‌الله العظمی اراکی، رساله عملیه او با عنوان رساله توضیح‌المسائل در سال ۱۳۷۳ منتشر شد.[۳۴]